موزه ابزاری مهم برای تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگی و ایجاد درک متقابل، همکاری و صلح میان مردمان است. موزه‌ها در حقیقت مکانی برای نمایش، آزمایش و تمرین روش‌های جدید تفکر و عمل را فراهم می‌آورند و در انتقال جامعه به سوی جامعه‌ای پایدار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان: موزه ابزاری مهم برای تبادل فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگی و ایجاد درک متقابل، همکاری و صلح میان مردمان است. هر سال 18 می‌(28 اردیبهشت) از سوی شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) به‌عنوان روز جهانی موزه با یک موضوع خاص نام‌گذاری می‌شود. موضوع امسال «موزه‌ها برای یک جامعه پایدار» است که  بیان‌گر نقش مهم موزه‌ها در انطباق جوامع با روش‌های جدید زندگی با توجه به محدودیت‌های طبیعی و ترویج توسعه پایدار است. موزه‌ها درحقیقت مکانی برای نمایش، آزمایش و تمرین روش‌های جدید تفکر و عمل را فراهم می‌آورند و در انتقال جامعه به سوی جامعه‌ای پایدار نقش مهمی ایفا می‌کنند. موضوع امسال ایکوم نیز بیشتر بر نقش واسطه‌گری و آموزشی موزه‌ها در تعریف و اجرای توسعه پایدار جامعه تاکید می‌کند و موزه را محرکه‌ای فرهنگی در افزایش آگاهی عمومی مردم جامعه برای حرکت به سوی جامعه‌ای تعاونی و توسعه‌یافته معرفی می‌کند.

آخرین باری که از یک موزه بازدید کردید، کی بوده است؟ دیروز، یک ماه پیش، یک سال پیش، یادتان نمی‌آید؟ جواب این سوال ساده از خود و اطرافیانمان نشان می‌دهد که اکثر ایرانیان رابطه خوبی با موزه ندارند. آمارهای بازدید از موزه‌ها نیز تصدیق‌کننده این مطلب هستند. موزه ملي ايران با قدمتي بيش از 70 سال، با دارا بودن 300 هزار شيء و زيربنايي بيش از 20 هزار مترمربع، نه‌تنها بزرگ‌ترين موزه باستان‌شناسي و تاريخ ايران است، بلكه از نظر حجم، تنوع و كيفيت آثار نيز جزو يكي از چند موزه معتبر جهان محسوب مي‌شود. اما جایی در میان یکصد موزه پربازدید جهان ندارد. به گزارش سایت موزه ایران باستان، تعداد کل بازديدکنندگان در فروردين ماه سال گذشته 29883 نفر بوده که از اين تعداد 6718 نفر را بازديدکنندگان خارجي تشکيل داده‌اند و این در حالی است که موزه بریتانیا در همین زمان حدود 650 هزار بازدیدکننده داشته است. در سال گذشته بیش از 9 میلیون نفر از موزه لوور در فرانسه و بیش از شش میلیون نفر از موزه متروپو لیتن نیویورک بازدید کرده‌اند. هرچند که مسئولان میراث فرهنگی از رشدهای صددرصدی  بازدید موزه‌ها در ایام نوروز امسال سخن می‌گویند، اما شواهد، حاکی از فاصله بسیار ایران با نمونه‌های مشابه جهانی است و این سوال را به ذهن می‌آورد که چر ا در ایران هم‌پا با داشته‌های تمدنی و فرهنگی، موزه‌هایی در حد و اندازه موزه‌های دنیا شکل نگرفته است تا مورد توجه عموم باشد؟

موزه در ایران ناشناخته مانده است و مهم‌ترین دلیل آن عدم ایجاد ارتباط بین شیء و موضوع به نمایش درآمده با بازدیدکننده است. فضای اکثر موزه‌ها کسالت‌آور و فاقد تکنولوژی‌های به‌روز دنیا هستند. چینش و نمایش اشیا تکراری و توضیح‌های علمی غیرقابل درک برای بازدیدکننده عادی است. این شیوه‌های سنتی موزه‌داری که بسیاری از آن‌ها در دنیا منسوخ شده‌اند، نه‌تنها در جذب بازدیدکننده و ایجاد ارتباط کمکی نمی‌کنند، بلکه منجر به خروج هر چه سریع‌تر او از فضای کسالت‌بار موزه می‌شود. موزه هرکولانیوم در ناپل ایتالیا یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها در ایجاد ارتباط با بازدیدکننده برای آموزش و سرگرمی به کمک تکنولوژی است. موزه در کنار شهر تاریخی هرکولانیوم که در اثر آتش‌فشان وزوو در سال 79 میلادی نابود شد، قرار گرفته است. این موزه با بهره‌گیری از 70 رسانه سمعی و بصری گوناگون به صورت تعاملی و مجازی ساخته است. به این صورت که به بازدیدکننده اجازه می‌دهد که خود داستان گذشته شهر را  با راه رفتن در فضاهای مختلف موزه و لمس کردن اشیا پیدا کند. تکنولوژی‌های مدرن سمعی و بصری مبتکرانه‌ای چون کامپیوتر‌ها، لیزرها، اسکنرها و تصاویر سه‌بعدی به بازدیدکننده امکان دیدن و تصور کردن فضاهای معماری، استخر‌های آب، ابرهای سوزان آتش‌فشان، فانوس‌های دریایی، صداها و آواها را در هرکولانیوم می‌دهند. باوجود کشف آثار باستانی زیاد از این محوطه تاریخی، تنها تعداد اندکی از آن‌ها در موزه به نمایش درآمده و بیشتر موزه به‌طور مجازی و به خواست بازدیدکننده سعی در بازسازی گذشته برای فهم و درک بیشتر او دارد.

 از طرف دیگر، موزه‌ها در ایران با وجود پر بودن انبارهایشان از اشیای گوناگون، تنها به نمایش تکراری یک دسته از اشیا یا یک موضوع می‌پردازند که این اقدام امکان بازدید دوباره و چندباره افراد از موزه را می‌گیرد. بارها پیش آمده است که موزه‌ای را که چندین سال گذشته بازدید کرده‌ام، بعد از گذر سال‌ها بدون هیچ تغییری به همان صورت اولیه یافتم، درحالی‌که با توجه به حجم عظیم داشته‌های فرهنگی و تاریخی می‌توان ماهانه یا فصلی موضوع نمایش موزه‌ها را تغییر داد. موزه تمدن کانادا که یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های آمریکای شمالی به شمار می‌رود،  به صورت دوره‌ای موضوعات تاریخی مهم کانادا را هم‌زمان با نمایش دائمی آثار تاریخی‌اش در بخش‌های جنبی موزه با شیوه‌های مدرن و جذاب به نمایش می‌گذارد و این اقدام منجر به ترغیب بازدید چندین باره افراد از موزه در طول سال می‌شود. از این طریق موزه در پیوند مستمر با جامعه است و می‌تواند نقش خود را به‌عنوان واسطه در توسعه پایدار جامعه ایفا کند.

اکثر موزه‌ها در ایران به صورت دولتی اداره می‌شوند که درنتیجه رقابتی برای جذب بازدیدکننده در میان آن‌ها وجود ندارد. همین عدم رقابت منجر می‌شود که تبلیغاتی هم برای موزه صورت نگیرد، یا تنوع برنامه را در ارائه موزه‌ها شاهد نباشیم. ساعات بازدید آن‌ها به جز در شرایط خاصی مانند ایام عید مطابق ساعات اداری است. یعنی اگر یک کارمند بعد از تعطیلی از محل کار خود بخواهد در یک عصر از موزه بازدید کند، این امکان برای او وجود ندارد، که عملی است مغایر با اصول موزه‌داری در تعاریف شورای بین‌المللی موزه‌ها  که موزه را یک موسسه دائمی و غیرانتفاعی می‌داند که در خدمت جامعه و توسعه آن قرار دارد و ورود به آن برای عموم آزاد است. در شهر لیون فرانسه موزه‌داران در طول سال برنامه‌هایی با عنوان عصر‌ها و شب‌های موزه را برگزار می‌کنند تا علاوه بر جذب مخاطب در روز، آن‌ها را در طول شب نیز با ارائه برنامه‌های ویژه به موزه‌ها بکشانند و امکان ارتباط هر چه بیشتر را با جامعه برقرار کنند.

یکی از دلایل بسیار مهم تفاوت جایگاه موزه در جامعه ایران با اکثر کشورهای توسعه‌یافته را باید در حوزه مدیریتی آن‌ها جست‌وجو کرد. مدیران و مسئولان موزه‌ها باید از میان متخصصان در زمینه موزه و موزه‌داری انتخاب شوند تا علاوه بر تسلط و علم کامل از موضوع به نمایش درآمده در موزه، از روش‌های مناسب و مدرن ارائه و نگه‌داری آن‌ها نیز آگاهی کامل داشته باشند. نگاهی گذرا به فهرست اسامی روسا و سرپرستان بخش‌های مختلف موزه بریتانیا از ابتدای تاسیس آن تا امروز، نشان می‌دهد که تمامی آن‌ها از اساتید درجه یک دانشگاه و متخصصان باتجربه در زمینه مربوط بوده‌اند؛ اتفاقی که کمتر در موزه‌های ایران دیده می‌شود.

هر  ساله در روز جهانی موزه و هفته پیشِ روی آن، برنامه‌های مختلفی از طرف میراث فرهنگی و شورای ملی موزه‌ها برنامه‌ریزی و ارائه می‌شود. اما اگر به دنبال استاندارد‌های جهانی باشیم و بخواهیم که موزه‌ها نقش خود را در توسعه پایدار جامعه ایفا کنند، تنها نباید به این روز و هفته محدود شویم. آمار بالای بازدید از موزه‌ها نباید منحصر به ایام نوروز و تعطیلات باشد، بلکه در تمام طول سال این تعامل و ارتباط باید وجود داشته باشد تا موزه‌ها بتوانند در افزایش آگاهی عمومی جامعه در زمینه‌های گوناگون نقش داشته باشند.

منبع: «ماهنامه سرآمد»