برگزيده دومين دوره جايزه علامه طباطبايي می‌گوید: اگر قرار است در دنيا حرفي براي گفتن داشته باشيم، بايد روي موضوعاتي تحقيق کنيم که جديد باشد، يعني نوآوري داشته باشيم و فعاليت‌هاي پژوهشي‌مان تقليد از روي دست ديگران نباشد.

پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان: در طي چند سال گذشته از نظر تعداد مقالات، ايران وضعيت خوبي در ميان ساير کشورهاي دنيا داشته است. به‌طوري‌که در حال حاضر از اين نظر در رتبه‌بندي جهاني در جايگاه 17 تا 20 دنيا قرار داريم که قابل توجه است. ولي موضوع مهم اين است که ما نتوانستيم کار ويژه‌اي انجام دهيم تا نام ايران در جهان مطرح شود. درواقع پژوهش خاصي انجام نشده است که در دنيا سابقه نداشته و جديد باشد. به‌اصطلاح نوآوري خاصي نداشته‌ايم و در تحقيقات کاربردي‌مان نيز در اغلب موارد قوانين کلينيکال ترايال (clinical trail) را به‌طور کامل و مطابق با استانداردهاي جهاني رعايت نکرده‌ايم و درنتيجه در اين زمينه نيز نتايج پژوهش‌‌هاي انجام‌گرفته مورد تاييد جوامع علمي دنيا نيست. درحالي‌که اگر قرار است در دنيا حرفي براي گفتن داشته باشيم، بايد روي موضوعاتي تحقيق کنيم که جديد باشد، يعني نوآوري داشته باشيم و فعاليت‌هاي پژوهشي‌مان تقليد از روي دست ديگران نباشد.

در اين صورت مقالاتمان کاربردي مي‌شود، مي‌تواند وارد کتاب‌ها و گايدلاين‌هاي بين‌المللي شود، در بهداشت و درمان و آموزش مورد استفاده قرار گيرد و... متاسفانه در حال حاضر اين روند به شکل جدي وجود ندارد و ما فقط از نظر تعداد مقالات جايگاه خوبي داريم. حالا ‌سوال اصلي اين‌جاست که چه اتفاقي در کشور افتاده است که ما اين روند را در پيش گرفته‌ايم.

يکي از اصلي‌ترين دلايل اين قضيه اين است که بسياري از مديران پژوهشي و تحقيقاتي در دانشگاه‌‌ها خودشان از نظر مجامع بين‌المللي محققان خوبي محسوب نمي‌شوند و تجربه و معروفيت خاصي ندارند. طبيعي است که در چنين شرايطي اين مديران نمي‌توانند پژوهش‌گران را به سمت تحقيقاتي با معيارها و استانداردهاي جهاني سوق دهند و راهنماي خوبي براي دانشجويان باشند و اين به نظر من مهم‌ترين ضعف حوزه تحقيقات در ايران است.

مشکل ديگري که در زمينه تحقيقات کاربردي- که قرار است قوانين جديدي در زمينه بهداشت و درمان و آموزش به وجود بياورند و براي حل مشکلات جامعه سودمند باشند- داريم، اين است که بسياري از محققان در عرصه علوم پزشکي که حوزه تخصصي بنده است، پژوهش را به‌عنوان کار دومشان انجام مي‌دهند. انگار که تحقيقات دسر باشد و غذاي اصلي را جاي ديگري ميل مي‌کنند!

ممکن است در زمينه درمان يا آموزش مشغول باشند و تنها به صورت پاره‌وقت به پژوهش بپردازند و در کنار فعاليت‌هاي ديگرشان دست به تحقيقاتي بزنند، ولي به‌هرحال پژوهش کار تمام وقتشان نيست. درحالي‌که اگر مي‌خواهيم مقالاتمان در سطح بين‌المللي حرفي براي گفتن داشته باشند، محققانمان بايد انرژي بگذارند و به آن به‌عنوان کار تمام‌وقت نگاه کنند. مشکل ديگر ما اين است که اغلب در دانشگاه پژوهش توسط جوان‌هايي انجام مي‌شود که دنبال ارتقا هستند و مي‌خواهند با افزايش تعداد مقالاتشان از استادياري به دانشياري و سپس به استادي برسند و پس از رسيدن به اين جايگاه تحقيق و پژوهش را به نوعي کنار مي‌گذارند، چون احساس مي‌کنند که ديگر براي شخص خودشان ثمر ندارد.

 از طرف ديگر در طي سال‌هاي گذشته مراکز تحقيقاتي فراواني درست شده که متاسفانه خيلي قوي نيستند و وزارت‌خانه هم به جاي اين‌که ببيند تحقيقاتي که در اين مراکز انجام مي‌شود، چقدر در جوامع بين‌المللي مطرح شده و مي‌تواند تغييراتي در زمينه درماني، پژوهشي و بهداشتي ايجاد کند، تنها به شمردن تعداد مقالات اکتفا مي‌کند و دنبال کميت است نه کيفيت. اين در حالي است که يک پژوهش خوب با معيارهاي جهاني، ممکن است سه تا پنج و حتي 10 سال طول بکشد تا به نتيجه برسد. ولي متاسفانه در اين سال‌ها بيشتر به کميت بها داده شده است تا کيفيت.

به همين خاطر هم هست که از نظر تعداد مقالات در جايگاه 17 تا 20 دنيا هستيم، ولي از اين نظر که بتوانيم چيزي را در دنيا عوض کنيم، اسممان کمتر در مجامع بين‌المللي ديده شده است و مقالاتمان در مجلاتي با ايمپکت فاکتور بالا چاپ نمي‌شود. اين در حالي است که آن‌هايي که مي‌خواهند کتاب مرجع يا گايدلاين بنويسند، به مقالاتي ارجاع مي‌دهند که در مجلات معتبر منتشر شده است و اين مشکل کار ماست که نتوانستيم در گايدلاين‌هاي درماني يا در فعاليت‌هاي درماني جلودار باشيم.

هم‌چنين مسئله تحقيقات علمي محض نيز مطرح است که بايد توسط دانشمندان خيلي خوب انجام شود، اما تعداد اين افراد در کشور کم است و در اين زمينه هم متاسفانه خيلي پيش‌رو نيستيم. دانشمنداني که به پژوهش‌هاي علمي محض مي‌پردازند، بايد بسيار تعليم‌ديده، باسواد و کاربلد باشند و ما بودجه و امکانات را برايشان فراهم کنيم که امروز اين اتفاق در ايران کمتر مي‌افتد. به نظرم ما اگر مي‌خواهيم در جهان معروف شويم و فعاليت‌هايي بکنيم که بتواند تغييري ايجاد کند، بايد سراغ تحقيقات کاربردي در زمينه بيماري‌هايي برويم که در ايران وجود دارد، چون در کشورهاي ديگر اين بيماري‌ها را ندارند که بخواهند روي آن‌ها دست به پژوهش بزنند و درنتيجه از نتايج تحقيقات ما استفاده خواهند کرد. 

دکتر عبدالوهاب البرزي

برگزيده دومين دوره جايزه علامه طباطبايي