رشته‌هایی مانند روان‌شناسی و پزشکی دارای دیدگاهی انسانی‌محور هستند. اما در این میان شاخه‌هایی از علوم شناختی می‌تواند از بعد درمانی وارد حوزه فناوری شود و به علت ماهیت بین‌رشته‌ای خود، بین علوم ماشینی و انسانی، ارتباط برقرار کند.

پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان: علوم شناختی حوزه بسیار گسترده‌ای از موضوعات را در بر می‌گیرد و روی موضوعات مختلفی کار می‌کند که هر کس بسته به نیاز و علاقه خود در بخش خاصی از این حوزه وارد می‌شود. من با دیدی روان‌شناسانه وارد علوم شناختی شدم و به همین منظور، تحصیلاتم در مقطع کارشناسی ارشد را در رشته روان‌شناسی شناختی ادامه دادم. حوزه مورد علاقه من تصمیم‌گیری (decision making)  است که در دوران ارشد به بررسی آن پرداخته‌ام.

تصمیم‌گیری حوزه‌ای از علوم شناختی است که می‌توان به کمک یافته‌های علمی، روی تصمیمات دیگران تاثیرگذار بود. این حیطه شاخه گسترده‌ای است که در زمینه‌های مختلفی کاربرد دارد و کاربرد آن از آموزش و پرورش گرفته تا درمان و صنایع نظامی گسترده شده است. از دیگر کاربردهای این رشته درمان بیماری‌های عصب تحولی مانند بیش‌تحولی و اوتیسم و درمان چاقی است.

بازاریابی عصبی بخشی از حوزه تصمیم‌گیری است، که با بهره‌گیری از آن می‌توان تصمیم‌گیری در مشتریان را هدایت کرد. به‌طور مثال می‌توان فروش یک محصول را افزایش داد یا سرعت تصمیم‌گیری آنان برای خرید را دچار تغییراتی کرد. یافته‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد با استفاده از علوم اعصاب و علوم شناختی می‌توان بازار و تجارت را دچار تحولات اساسی کرد. نمونه بارز این کاربرد را می‌توان در فروش یک محصول مشاهده کرد.

بحث صنایع دفاعی و حوزه دفاعی جای دیگری است که علوم شناختی می‌تواند در آن به ایفای نقش بپردازد. کشورهای مختلف دنیا برای افزایش کارآمدی نیروهای نظامی خود هزینه‌های بالایی صرف می‌کنند. هم‌چنین می‌توان راندمان آموزش و پروش را با استفاده از علوم شناختی افزایش داد.

یکی از مطالعات روی پوشش و جذابیت بوده که در آن مشخص شد که می‌توان برای بالا بردن جذابیت یک فرد یا گسترش دامنه نفوذ و اثرگذاری او در یک جامعه، از دانش علوم شناختی بهره برد.

لازم به ذکر است که برخی از تأثیرات علوم اعصاب و روان‌شناسی شناختی با استفاده از مکانیسم‌هایی انجام می‌شود که در مغز انسان ناهوشیار هستند؛ بنابراین لازمه تحقق کارامدی این حوزه، دارا بودن اطلاعات کافی و صحیح پیرامون مغز و اعصاب است تا فرد به وسیله آن بتواند جریان‌های ناهوشیار مغز را به سمت و سوی هدف مورد نظر نزدیک کند.

تشکیل علوم شناختی از حداقل شش حوزه مختلف، نشان‌دهنده گستردگی و بین رشته‌ای بودن این علم است. با توجه به دامنه گسترده و وسیعی که این رشته دارد، می‌توان از ابعاد و راه‌های مختلف به تولید فناوری پرداخت. تصمیم‌گیری می‌تواند در هر موضوعی که انسان در آن حضور داشته باشد، نقش ایفا کند.

افرادی که در زمینه فنی مهندسی‌ فعالیت دارند، اغلب نگرشی تکنولوژیک‌ و ماشین‌محور دارند، ولی رشته‌هایی مانند روان‌شناسی و پزشکی دارای دیدگاهی انسانی‌محور هستند. اما در این میان شاخه‌هایی از علوم شناختی می‌تواند از بعد درمانی وارد حوزه فناوری شود و به علت ماهیت بین‌رشته‌ای خود، بین علوم ماشینی و انسانی، ارتباط برقرار کند. اساتید و دانشمندان توانسته اند ابداعاتی انجام دهند که در حوزه درمان بسیار مفید است.

این رشته در ایران سال‌های زیادی نیست که فعالیت خود را آغاز کرده و به همین دلیل، حداکثر دو یا سه نسل فارغ‌التحصیل این رشته هستند.

بنابراین از لحاظ بازار کاری و تراکم شغلی دارای موقعیت بسیار خوبی است. چراکه بسیاری از رشته‌ها با این که کارآمد هستند، به دلیل کثرت فارغ‌التحصیلان این رشته، رقابتی دشوار و تنگاتنگ برای استخدام یا نوآوری دارد. اما چون حوزه شناختی نوین است، روزبه‌روز ظرفیت‌های بیشتری از آن شناخته می‌شود.

بشر همواره به سمتی پیش می‌رود که امور تکراری و فیزیکی را کاهش می‌دهد و به سمت فعالیت‌های فکری و خلاقانه حرکت می‌کند. مثال بارز این موضوع ربات‌هایی هستند که تا حدودی جای کارگران را گرفته‌اند. ما معتقدیم که مغز پیچیده‌ترین و شگفت‌انگیزترین ساختار شناخته‌شده است و باور داریم این حوزه به خاطر نوین بودن به زندگی آسوده‌تر بشر کمک خواهد کرد.

از آن‌جا که علوم شناختی حوزه‌ای میان رشته‌ای است، برای پیشرفت آن باید افراد حوزه‌های مختلف با یکدیگر هم‌فکری کنند. بهتر است برای افزایش تعامل دانشجویان رشته‌های مختلفی هم‌چون روان‌شناسی یا هوش مصنوعی گرد هم بیایند و با پشتیبانی و هدایت یک استاد، طرح‌های چندرشته‌ای را پیش ببرند.

اکثرا مشاهده می‌شود که نوعی تردید و اضطراب در افراد برای ورود به حیطه‌هایی که در حال رشد بوده و هنوز فراگیر نشده‌اند، وجود دارد، اما برای ورود به رشته‌هایی که سال‌هاست فعالیت کرده و امتحان خود را پس داده‌اند، چنین ترسی وجود ندارد. روزهای نخستی که من و دوستانم به حوزه علوم شناختی وارد شدیم، نگرانی‌هایی داشتیم و آینده را مبهم می‌دیدیم.

اما خوشبختانه با پیشرفت روزافزون این حوزه، بیش‌ از پیش با قدرت آن آشنا شده‌ایم و اگر فرصت مجددی برای انتخاب داشتم، دوباره همین رشته را انتخاب می‌کردم. بنابراین فکر می‌کنم برای نخبه‌های رشته‌های مختلف این ظرفیت وجود دارد که بخواهند در این رشته مطالعه و پژوهش کنند، یا به صورت کاربردی وارد حوزه فناوری شوند.

هم‌اکنون اعتقاد بر این است که چهار حوزه تاثیرگذار نوین وجود دارد که مجموعا فناوری‌های نوین نامیده می‌شوند. علوم شناختی در کنار فناوری‌های زیستی، نانوتکنولوژی و فناوری اطلاعات تشکیل‌دهنده این مجموعه هستند.

قطعا آینده در دست این چنین رشته‌هایی است که دیدی نوین و کاربردی داشته و بین رشته‌ای هستند. من یقین می‌دانم هم‌چون کشورهای پیشرفته‌ای که در سال‌های گذشته این مسیر را آغاز کرده‌اند و در این حوزه به قدرت رسیده‌اند، کشور عزیز ما ایران نیز، می‌تواند در این حوزه پیشرفت‌های زیادی حاصل کند. به جرئت می‌توان گفت آینده حوزه درمان در حیطه مسائل مربوط به شناخت و مغز تا حدود زیادی در دست حوزه علوم شناختی خواهد بود.

منبع: «ماهنامه سرآمد»